Kırgızistan, Kazakistan ve Özbekistan liderleri, 21. yüzyılda Orta Asya'nın Kalkınması için Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Antlaşması imzaladı
Ülkenin Issık Göl bölgesindeki tatil merkezi Çolpon-Ata şehrinde Cumhurbaşkanlığı Kongre Merkezi'nde yapılan Orta Asya Devlet Başkanları 4. İstişare Toplantısı'na, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev katıldı.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov'un ev sahipliğindeki toplantıda liderler, bilim, eğitim, ortak tarih, kültür, ekonomi, çevre, ulaşım, enerji altyapısı ve medya alanında iş birliğine vurgu yaptı ve Afganistan'daki durumu değerlendirdi.
- İklim değişikliği konusunda iş birliği çağrısı
Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, bölgede hava sıcaklığının dünya ortalamasına göre daha hızlı artığını belirterek, komşu ülkelere bu konuda iş birliği çağrısı yaptı.
Tokayev, Orta Asya'da iklim değişikliği konusunda ortak bir politikanın uygulanması için proje ofisinin oluşturulması gerektiğini söyledi.
Kazakistan'da buzulların son 50 yılda yüzde 20-30 azaldığını belirten Tokayev, "Kazakistan'da 2 bin 724 buzul var. Kazakistan'ın en büyük buzulu Tuyuk-Su, son 38 yılda 1 kilometre kadar küçüldü. Bu, 2040'a kadar kaynaklarda yüzde 20'den fazla azalmaya yol açacaktır." ifadesini kullandı.
- Bölgesel TV kanalı ve haber sitesi önerisi
Tokayev, bölge ülkelerinin ulusal çıkarlarına zarar veren yayınlara karşı önlem alınması gerektiğini dile getirerek, "Devletler arası ve etnik gruplar arası nefreti kışkırtarak halkları bölmek ve ilişkilerimizi kötüleştirmeye yönelik her türlü girişime karşı birleşmemiz gerekiyor. Ne yazık ki medyamızda bölge ülkelerindeki yaşama dair bilgi kıtlığı var. Belki de bölgesel bir TV kanalı ve bir haber sitesi oluşturmak gerekiyordur." diye konuştu.
Tokayev, bölgede tartışmalı sınırlar nedeniyle zaman zaman sorunlar çıktığına dikkati çekerek, Kazakistan'ın sınır konusunda çözüme destek olmaya hazır olduğunu ifade etti.
Bölgede ticaret hacminin 2021'de yüzde 27 artarak 8 milyar doları geçtiğini belirten Tokayev, bölge ülkelerinin Kazakistan-Türkmenistan ve İran demir yolunu kullanmaya davet ettiğini aktardı.
Tokayev, Orta Asya Devlet Başkanları İstişare Toplantılarına başka ülkelerin de katılması önerisinde bulunarak, bu ülkelere Rusya ve Çin'i örnek verdi.
- "Afganistan'daki durum daha da kötüleşiyor"
Tacikistan Cumhurbaşkanı Rahman, Afganistan'daki durumun daha da kötüleştiğine dikkati çekerek, "Taliban yönetimi, dünya toplumunu ve Afganistan halkını iktidardaki meşruiyeti konusunda ikna etmedi." dedi.
Rahman, Orta Asya'nın zor bir gelişim sürecinden geçtiğini, dünyada rekabetin arttığını ve mevcut dünya düzeninin dönüşmeye devam ettiğini söyledi.
Sosyal medyanın bölge vatandaşlarını özellikle de gençleri tehdit ettiği görüşünü paylaşan Rahman, toplumları radikal akımlarının tehdidinden korumak gerektiğini ifade etti.
- Türkmenistan, yeni güzergahlar üzerinde ortak çalışmaya hazır
Türkmenistan Cumhurbaşkanı Berdimuhamedov, "Türkmenistan, Orta Asya-Hazar Denizi, Orta Asya-Karadeniz, Orta Asya-Basra Körfezi'ne nakliye güzergahı üzerinde ortak çalışmaya hazırdır." ifadesini kullandı.
Ulusal ve bölgesel güvenliği tehdit eden unsurların değişkenlik gösterdiğini dile getiren Berdimuhamedov, bu unsurların, radikal gruplar ve haberleşme teknolojilerin kötü amaçla kullanılması olduğunu belirtti.
Berdimuhamedov, bölgede güçlü ve uzun vadeli bir güvenlik sisteminin oluşturması gerektiğine değinerek, enformasyon alanında olumlu hava oluşturacak Orta Asya Medya Forumu'nu düzenlemeyi ve ülkeler arasında bilgi paylaşımı alanında güvenliği artırmayı önerdi.
Ayrıca Berdimuhamedov, Afganistan halkına sosyal ve ekonomik yardımın sürdürülmesi gerektiğinin altını çizdi.
- "Uluslararası düzende hızlı bir dönüşüm var"
Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, dünyada ve bölgedeki gelişmelere ilişkin, "Sonuçları tahmin edilmesi zor olan uluslararası düzende hızlı bir dönüşüm yaşanıyor." dedi.
Mirziyoyev, Afganistan'a desteğin sürdürülmesi gerektiğine işaret ederek, bölgenin yatırım potansiyelinin yükseltilmesi, ekonomi ve bölgesel turizm konularında iş birliği vurgusu yaptı.
İnternetteki yasa dışı faaliyetlerle ilgili yeni tehditlerin varlığına dikkati çeken Mirziyoyev, gençlere yönelik politikaların desteklenmesi için kültür, spor ve sinema festivallerinin düzenlenmesi önerisinde bulundu.
- Kırgızistan, su kullanımı için yeni mekanizmalar geliştirmeyi önerdi
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Caparov da ülkesinde su kaynaklarının azaldığına dikkati çekerek, "Su kullanımı için ortaklaşa yararlı mekanizmalar geliştirme önerimi yineliyorum." cümlesini kullandı.
Caparov, 1998'de kabul edilen Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan arasında Su ve Enerji Kaynaklarının Kullanımına İlişkin Anlaşması'nın yenilenmesi ve geliştirilmesinden yana olduklarını aktardı.
Ülkesinin, Orta Asya ülkelerinin enerjide kendi kendine yeterliliğini ve güvenliğini artırmak için hidroelektrik sektöründe iş birliğinin genişletilmesinden yana olduğunu vurgulayan Caparov, "Kazakistan ve Özbekistan'ın Kırgızistan'daki hidroelektrik projelerine katılmasını memnuniyetle karşılıyoruz." dedi.
Caparov, genç yeteneklerin ekonomi, kültür, inovasyon gibi her alanda desteklenmesi gerektiğinin altını çizdi.
Kardeş Özbekistan ve Tacikistan ile sınır belirleme çalışmalarının devam ettiğini anımsatan Caparov, "Müzakere sürecini karşılıklı yarar sağlayacak şekilde tamamlamaya yönelik siyasi irademizi teyit etmek isterim." diyerek konuştu.
Caparov, Azerbaycan'ın gelecek toplantıya onur konuğu olarak katılmak istediğini de hatırlattı.
Kırgızistan, Kazakistan ve Özbekistan liderleri, 21. yüzyılda Orta Asya'nın Kalkınması için Dostluk, İyi Komşuluk ve İşbirliği Antlaşması'nı imzaladı.
Türkmenistan ile Tacikistan'ın, iç prosedürleri tamamladıktan sonra bu antlaşmaya katılacağı bildirildi.
(AA)
Emra Can YILDIRIM